In 1976 werd voor het eerst in de geschiedenis een eindtoernooi achter het 'IJzeren Gordijn' gehouden en de landen van het communistische blok waren wanhopig om hun suprematie tegen het Westen te bewijzen. Het voorlopige format werd gehandhaafd, met de acht winnaars die doorgingen naar de kwartfinales in een round-robin format voor een mini-finaletoernooi met de top vier landen.
Het eindtoernooi, georganiseerd door Joegoslavië, zat vol drama: alle wedstrijden gingen een verlenging in en in de finale moesten zelfs penalty's worden genomen, zoals we hieronder zullen zien.
De aanvoerder van Tsjecho-Slowakije, Anton Ondrus, scoorde het eerste doelpunt van de halve finale na 19 minuten tegen Oranje, maar hij maakte ook een eigen doelpunt met nog iets meer dan een kwartier te gaan; het eerste eigen doelpunt ooit gescoord op de Euros.
Met een door Slowaken gedomineerd team scoorde het nationale team van Tsjecho-Slowakije twee keer in de verlenging om een finale met titelverdediger West-Duitsland te forceren, die op hun beurt de extra twee helften nodig hadden om de gastheren te passeren, met Dieter Müller als held van de Mannschaft.
Een finale om nooit te vergeten
In de finale die op 20 juni 1976 in Belgrado werd gespeeld, nam Tsjecho-Slowakije na 25 minuten een voorsprong van twee doelpunten via Jan Svehlik en Dobias, maar de Duitsers antwoordden snel via Müller in de 28e om de wedstrijd in extra tijd te beslissen dankzij een laat doelpunt van Holzenbein. Als de VAR had bestaan, zou het doelpunt waarschijnlijk zijn afgekeurd vanwege een elleboog tegen het gezicht van de Tsjechoslowaakse doelman Ivo Viktor.
Viktor, 23e op de ranglijst van de Gouden Bal in 1969, was één van de beste keepers ter wereld in 1976 en zijn sensationele reddingen tegen Oranje en daarna de West-Duitsers droegen in grote mate bij aan de overwinning van de Tsjecho-Slowaken, wat hem dat jaar de derde plaats op de Ballon d'Or-ranglijst opleverde.
Het enige wat hij niet kon doen was één van de strafschoppen in de finale redden, maar zoals later bleek, hoefde hij dat niet eens te doen.
Voor het eerst in de geschiedenis accepteerde de UEFA dat een wedstrijd beslist zou worden met een penaltyreeks - een beslissing die slechts enkele uren voor het fluitsignaal werd genomen.
Het oorspronkelijke plan was dat de wedstrijd bij een gelijkspel twee dagen later zou worden overgespeeld, maar op aandringen van de Duitsers werd een strafschoppenserie ingevoerd en de beslissing werd voor de wedstrijd in de kleedkamer aan de spelers meegedeeld.
Uli Hoeness miste de vierde strafschop van de Duitsers en schoot de bal ruim over het doel. Tsjecho-Slowakije had de trofee kunnen winnen als ze de volgende strafschop hadden omgezet. De verantwoordelijkheid kwam toe aan Antonín Panenka, die scoorde met een verbluffende stift die met zijn naam de voetbalgeschiedenis zou ingaan.
Het toernooi van 1976 was zonder twijfel het meest spectaculaire van alle edities tot dan toe en het was de motor die de competitie duwde in de richting van een eeuwigdurende transformatie tot wat het nu is.
"Wereldvoetbal probeert altijd met beide benen op de grond te blijven," schreef het gerenommeerde World Soccer magazine na de finale in Belgrado.
"We vermijden de massahysterie die onvermijdelijk gepaard gaat met succes. We proberen objectief te zijn in onze kritiek. Dus als World Soccer superlatieven begint te delen, betekent dat echt iets."
"De eindfases van het Europees Kampioenschap zijn de oorzaak van onze vreugde - een week waarin voetballers en voetbal herontdekten waar het spel om draait. Alle vier de landen hebben zich ingezet voor de doelen die helaas te lang ontbraken op internationaal niveau."
Team van het toernooi:
Doelman: Ivo Viktor (Tsjecho-Slowakije)
Verdedigers: Anton Ondrus (Tsjecho-Slowakije), Jan Pivarnik (Tsjecho-Slowakije), Ruud Krol (NED), Franz Beckenbauer (DUI)
Middenvelders: Antonin Panenka (Tsjecho-Slowakije), Jaroslav Pollak (Tsjecho-Slowakije), Rainer Bonhof (DUI), Dragan Dzajic (Joegoslavië)
Voorwaartsen: Zdenek Nehoda (Tsjecho-Slowakije), Dieter Muller (DUI)